کاسنی

کاسنی

کاسنی (نام علمی: Cichorium intybus L) گیاهی است از راسته گل مینا (Asterales) تیره گل‌ستاره‌ای‌ها (Asteraceae) از سرده کاسنی‌ها (Cichorium). از این گیاه دو گونه کِشتی و چهار تا شش گونه وحشی موجود است.

کاسنی، گیاهی علفی است که ارتفاع آن به طور متوسط به یک متر می‌ رسد؛ دارای ریشه ‌های قوی و نسبتاً طویل می ‌باشد. بر روی برگ ‌ها، بریدگی ‌های عمیقی وجود دارد که در قسمت انتهایی شبیه به مثلث می ‌شوند. گل‌های آبی رنگ بسیار زیبایی دارد. عمر این گیاه با توجه به شرایط زندگی، یک ساله، دوساله یا چند ساله می ‌باشد. کاسنی در نواحی نسبتاً مرطوب، با ارتفاع کم رشد می ‌کند و بومی نواحی اروپا، هندوستان و مصر می ‌باشد. البته گسترش آن در دنیا زیاد است و در نقاط دیگر از جمله آسیا، آفریقا و قسمت‌ هایی از آمریکا هم می ‌روید. 

کاسنی، در نقاط مختلف ایران به طور خودرو وجود دارد. قسمت‌ های مورد استفاده‌ ی آن، ریشه و برگ ‌ها ی آن می ‌باشد. البته ممکن است به غیر از برگ ‌ها از سایر قسمت ‌های هوایی گیاه نیز استفاده شود. 

کاسنی به نام عمومی CHICORY در جهان معروف می ‌باشد و نقاط اصلی رویش آن در ایران شامل نواحی کم ارتفاع البرز، قزوین، رشت، اطراف تهران، کرج، آذربایجان، رودبار، ارومیه، لاهیجان، بلوچستان، بجنورد، مشهد، فریمان و بسیاری از نقاط دیگر می‌ باشند.

دو گونه آن مورد استفاده قرار می‌گیرد یکی سیکوریوم اندیووم یا کاسنی فری و دیگری سیکوریوم انتیموس یا کاسنی وحشی. این دو نوع کاسنی از نظر رنگ و طرز مصرف متفاوت بوده ولی هر دو گیاهی دو ساله هستند که در سال اول تولید برگ یا ریشه ضخیم نموده و در سال دوم گل کرده و بذر می‌دهند. اگر بذر انواع کانی زود کاشته شود در همان سال اول بذر خواهند داد و برگ و ریشه آنها برای مصرف به عنوان سبزی قابل استفاده نخواهد بود.

کاسنی معمولی، یک گیاه دارویی پایا با گل‌های آبی یا ارغوانی است. کاسنی در اصل بومی جهان قدیم است و بعداً در قاره آمریکا نیز به‌صورت گیاه خودروی کنار جاده‌ای درآمده ‌است. منشا اصلی این گیاه اروپای مرکزی ، مناطق غربی و مرکزی آسیا و شمال افریقا است و پراکندگی وسیعی در نواحی مختلف ایران به خصوص شمال ایران ، آذربایجان و مناطق کوهستانی خراسان دارد . به آب و هوای خنک ، آفتابی یا کمی سایه نیاز دارد و گرمای شدید تابستان راتحمل نمی کند .

ترکیبات مهم:

ریشه ‌ی این گیاه، حاوی حدود 8 درصد پلی ساکاریدی به نام اینولین(INULIN) است. ترکیبات تلخ از جمله لاکتوسین((LAKTUCIN و لاکتوکوپیکرین (LACTUCOPICRIN) ، شیکوریک اسید، فلاونوئیدها، گلوکوزیدها، قندها و تانن‌ها از دیگر ترکیبات ریشه می ‌باشند. همچنین ریشه ‌ی گیاه، حاوی بسیاری ترکیبات بخار شونده ‌ی معطر است که "استوفنون ((ACETOPHENONE" شاخص ‌ترین آنها می ‌باشد. 

خواص داروئی :

1) ترکیبات محلول در آب کاسنی، خاصیت مسکن دارند و بعضی از قندهای موجود در آن (اولیگوساکاریدها OLIGOSACHARIDES) دارای خاصیت افرایش میکروب‌ های مفید و کاهش باکتری‌ های بیماری ‌زا در روده می ‌باشند. مطالعات جدید نشان می ‌دهند که برخی ترکیبات موجود در کاسنی، در مشکلاتی از جمله یبوست ، اسهال های میکروبی، سرطان و بیماری ‌های قلبی- عروقی، می ‌توانند موثر واقع گردند.

همچنین طبق مطالعات انجام شده بر حیوانات آزمایشگاهی، مواد موثر کاسنی می ‌توانند از سرطان روده جلوگیری کند. از دیگر اثرات مفید کاسنی، حفاظت کبد در برابر سموم کبدی است و این اثر با ماده‌ای به نام تتراکلروکربن(CARBON TETRACHOLORIDE) به اثبات رسیده است. 

2) عصاره‌ی الکلی ریشه ی کاسنی، اثرات ضد ورم و ضد التهابی نیز دارد. 

3) از دیگر اثرات کاسنی، اشتها آوری و خاصیت ضد ترش کردن معده را می ‌توان نام برد.

4) قلب، کبد و کلیه را فعال می کند.

5) کاسنی مسکن عطش و حرارت درونی است.

6) کاسنی در درمان التهابات معده و پاک کردن مجاری ادراری، مؤثر است.

7) اگر آب پخته کاسنی را با سکنجبین میل کنید بهترین داروی تب های طولانی و مداوم است.

8) مالیدن آب کاسنی به محل های خارش بدن بسیار مفید است.

9) غرغره آب کاسنی با فلوس برای درد گلو، ورم و سوزش گلو مفید است. فرمول مذکور برای درمان ورم حلق (لارنژیت) و تورم مفصلی نافع است.

10) مصرف تخم کاسنی، کمی با حالت تهوع همراه است که باید در آن سکنجبین اضافه کنید.

11) ریشه کاسنی در باز کردن و روان شدن اخلاط بسیار مؤثر است.

12) ریشه کاسنی، مجاری گوارشی را پاک می کند و بهترین تصفیه کننده خون است. ریشه کاسنی در از بین بردن ورم احشا خیلی مؤثر است.

13) ریشه کاسنی بهترین دارو برای آب آوردن شکم است و در نفخ و تحلیل مواد بسیار نافع است.

14) ریشه کاسنی برای تقویت معده، زیاد کردن ادرار و رفع درد مفاصل و ضد یرقان مفید است.

15) عرق کاسنی که از گیاه تازه کاسنی گرفته شده باشد برای خنکی به کار می رود.

16) برگ های کاسنی دارای املاح پتاس است و جوشانده آن برای تصفیه خون، تقویت معده و اعضا به کار می رود.

17) کاسنی انواع مختلف دارد که ریشه و برگ های آن در پزشکی، در بهبود تب ها، یرقان (زردی) و انسداد مجاری صفراوی مفید است.

18) تمام قسمت های کاسنی مخصوصاً ریشه و برگ آن، محرک صفرا است و به عمل هضم کمک می کند و اثر آن در نارسایی های کبدی، قولنج های کبدی و ناراحتی های صفراوی بارز است.

19) کاسنی در ازدیاد نطفه و زیبایی چهره کودک تازه متولد مفید است.

20) کاسنی انسان را از ابتلا به قولنج نگه می دارد.

21) کاسنی، توان و نیروهای بدنی را تجدید می کند. کاسنی در ضعف اعصاب، ضعف چشم و فشار خون مفید است.

22) برگ کاسنی، دارای مقداری ویتامین«ث»‌است و لذا در حفظ جوانی مؤثر است. برگ کاسنی، زهر طحال را از بین می برد و کیسه صفرا، یرقان و دردهای معده و کبدی را معالجه می کند.

 

مضرات:

گیاه کاسنی، مانند سایر گیاهان ممکن است عوارض محدودی ایجاد نماید. این عوارض شامل ایجاد حساسیت های پوستی و ایجاد درماتیت می ‌باشد که این امر به ترکیبات لاکتونی آن مربوط است.

همچنین بر اساس مطالعه ‌ای، ریشه ی گیاه کاسنی می‌ تواند بعضی قارچ کش ‌ها را جذب نماید که در این صورت باعث سمیت می شود. البته موارد مذکور بسیار محدود می ‌باشند، ولی نباید آنها را از نظر دور داشت. 

مصرف کاسنی از زمان قدیم و حداقل از قبل میلاد مسیح مرسوم بوده است. از جمله مصارف مهم این گیاه که از قدیم نیز رواج داشته، مصرف آن به عنوان مقوی کبد و کاربرد آن در بیماری‌های کبدی بوده است.امروزه نیز یکی از مصارف مهم آن در مشکلات کبدی است. همچنین اثراتی از جمله مقوی معده، مدر(ادرار آور)، تصفیه کننده ‌ی خون، صفرا بر، تب بر، اشتها آور، درمان نقرس ، کمک در درمان رماتیسم، دفع رسوبات ادراری و رفع کم‌ خونی برای آن قائل می‌ باشند که البته این موارد در حال تحقیق بوده و در آینده‌ای نه چندان دور موارد درمانی قطعی و جدیدی برای آنها پیش ‌بینی می ‌شود.

نحوه مصرف :

15- 8 گرم از برگ ‌های تازه یا خشک را در یک لیتر آب، به مدت یک ربع ساعت دم می‌ کنند. سپس مخلوط به دست آمده را از صافی عبور می ‌دهند. یک لیوان از این دم کرده را قبل از هر وعده ی غذایی می‌ توان میل کرد یا جوشانده ی آن را به همین روش (15- 8 گرم برگ گیاه، در یک لیتر آب به مدت 5 دقیقه جوشیده شود) مورد استفاده قرار می‌ دهند. 

در صورتی که از ریشه ‌ی کاسنی استفاده شود(دم کرده یا جوشانده)، 20- 15 گرم ریشه ‌ی له شده در یک لیتر آب، مانند روش قبل تهیه و مصرف می ‌شود. 

در گذشته، سالاد برگ تازه ی کاسنی را مقوی معده می ‌دانسته ‌اند و هنوز هم در بعضی نقاط دنیا مورد استفاده قرار می ‌گیرد.

آب و هوای مطلوب کاسنی 

کاسنی محصول آب و هوای خنک و فصل نسبتا سرد است و گرمای شدید نواحی گرمسیر باعث زود بذر دادن آن می‌شود.

خاک و کود مطلوب کاسنی 

بهترین و مناسب‌ترین زمین برای این گیاه خاکهای لیمونی سبک که دارای مقدار زیادی مواد آلی است می‌باشد. در خاکهای هوموسی نیز محصول فراوان حاصل می‌شود. در زمینهای هوموسی که معمولا فسفر و پتاس ضعیف هستند کافی است که فسفر و پتاس به خاک اضافه شود و زمینهایی که فاقد هوموس و مواد آلی هستند ازت و فسفر به خاک اضافه می‌کنند. 

ازدیاد کاسنی 

کاسنی را بوسیله بذر ازدیاد می‌کنند و بذر را می‌توان در خزانه و یا در محل اصلی کاشت. اگر بذر را در خزانه بکارند پس از آنکه نهال دارای چهار برگ شد آن را به محل اصلی منتقل می‌کنند. هر گاه بذر را در محل اصلی بکارند پس از سبز شدن باید بوته‌ها را تنک کرد تا فاصله بین بوته‌ها روی خط 15 تا 20 سانتیمتر باشد. 

سفید کردن کاسنی 

کاسنی از دسته سبزیهایی است که قبل از مصرف باید سفید کرد. در اثر این عمل تلخی آن به مقدار زیادی کاسته می‌شود. طرز سفید کردن کاسنی نسبت به انواع مختلف متفاوت است. کاسنی فری را دو تا سه هفته قبل از برداشت محصول در مزرعه سفید می‌کنند. یعنی اگر هوا نسبتا گرم باشد دو هفته کافی است و اگر اواخر پاییز یا اوایل زمستان بخواهند این عمل را انجام دهند سه تا چهار هفته وقت لازم است.

برای سفید کردن کاسنی فری از انواع وسایل مانند جعبه ، گلدان ، کاغذ و غیره برای جلوگیری از رسیدن نور به برگهای داخلی کاسنی استفاده می‌کنند. ولی ساده‌ترین طریق که همیشه بیشتر از سایر طرق معمول است جمع کردن برگها و بستن نوک آنها باهم است. بدین طریق برگهای خارجی مانع رسیدن نور خورشید به داخل بوته می‌شوند. برای سفید کردن کاسنی باید هوا خشک باشد و اگر هوا مرطوب باشد باید وضعیت برگهای وسط بوته را بررسی کرد زیرا رطوبت باعث پوسیدن آنها می‌شود.

محل مناسب رویش 

زمینهای نسبتاً مرطوب کنار جاده ها، اماکن بایر و دامنه های کم ارتفاع 

کاشت 

تکثیر کاسنی از طریق کاشتن میوه آن صورت می گیرد میوه کاسنی به مدت 5 تا 6 سال قوه نامیه خود را حفظ می کند، و کاشت آن در زمینهای آماده نسبتاً مرطوب و دارای کود حیوانی کافی صورت می گیرد. برای این کار دانه گیاه را در هر فصلی می توان کاشت ولی مناسب ترین زمان، کاشتن دانه در اوایل فروردین می باشد. کاشت دانه درزمین ممکنست با دست یا ماشین های مخصوص انجام گیرد. پس از پراکنده کردن دانه در زمین با غلتک زدن ملایم روی دانه را با یک قشر نازک خاک می پوشانند. 

داشت 

پس از رشد و پیدایش گیاه جوان هنگامی که ساقه آنها به ارتفاع چند سانتی متر رسید و یا در امتداد و خطوط شیارها بخوبی نمایان شد اقدام به زدن کج بیل می کنند و سپس علفهای هرز را از زمین خارج می سازند و بعلاوه پس از گذشت 11 تا 20 روز اعمال فوق را به منظور اصلاح زمین مجدداً انجام می دهند. 

برداشت 

برگ کاسنی را معمولاً در مرداد ماه می چینند و آنها را در هوای آزاد و یا در اطاقهایی تحت اثر گرمای ملایم خشک می کنند. از هر هکتار زمین زراعی بطور متوسط معادل 1 تا 5/1 تن برگ تازه کاسنی بدست می آید. برداشت ریشه کاسنی در ماههای مهر و آبان انجام می گیرد که بوسیله چنگال یا وسایل مجهزتری از زمین خارج می کنند طول ریشه به 45 تا 50 سانتی متر می رسد لذا خارج کردن آنها مهارت و ابزار مخصوص لازم دارد. 

دامنه انتشار 

دامنه های کم ارتفاع البرز، راه قزوین به سرشت، اطراف رودبار، اطراف تهران، کرج، آذربایجان: ارومیه و نواحی دیگر آن گیلان، اطراف رشت، لاهیجان، فارس، بلوچستان، آبادان نواحی کوهستانی خراسان: بین بجنورد و مشهد در 1500 متری، بین مشهد و فریمان در 1000 تا 1300 متری

منبع